OGRANICZENIE WŁADZY RODZICIELSKIEJ
Problematykę władzy rodzicielskiej reguluje Kodeks rodzinny i opiekuńczy (k.r.o.). Zgodnie z przepisem art. 92 k.r.o. dziecko do pełnoletniości pozostaje pod władzą rodzicielską.
Rodzicie w zdecydowanej większości przypadków, sprawują władzę rodzicielską nad dzieckiem oraz nie podlegają bieżącej kontroli ze strony sądu, inaczej mówiąc posiadają pełną autonomię w wykonywaniu władzy rodzicielskiej. Oznacza to, że ciąży na nich prawny obowiązek wykonywania pieczy nad dzieckiem, a także dokładanie wszelkich starań w wychowywanie dziecka z poszanowaniem jego praw oraz godności dziecka.
Jeżeli jednak występują określone okoliczności lub władza rodzicielska nie może być prawidłowo wykonywana przez rodziców małoletniego albo gdy dobro dziecka zostaje narażone na niebezpieczeństwo, konieczna jest odpowiednia ingerencja sądu.
Warto wiedzieć w jakich sytuacjach Sąd może ingerować w zakres praw przynależnych rodzicom dziecka oraz jakie mogą być przesłanki aby ograniczyć władzę rodzicielską.
WŁADZA RODZICIELSKA
Władza rodzicielska jest to zbiór praw i obowiązków, które spoczywają na rodzicach względem dziecka. Chwilą powstania tego katalogu praw, ale i co należy podkreślić - obowiązków wobec dziecka – jest moment narodzin dziecka i trwa aż do ukończenia pełnoletności przez dziecko.
Władza rodzicielska przysługuje rodzicom z mocy prawa. Rodzice, jako przedstawiciele ustawowi dziecka są zobowiązani do dbania o prawidłowy rozwój dziecka, zarówno w sensie fizycznym jak i psychicznym. Mają obowiązek wspólnie przygotować dziecko do dorosłego życia. Wspólnie decydują o tym jaka edukacja czy leczenie będzie dla dziecka najlepsze. Razem podejmują decyzje w sprawach istotnych dla dziecka jak np. na jakie zajęcia dodatkowe dziecko będzie uczęszczać, w jakim systemie wartości będzie się wychowywać.
Zdarza się jednak, że rodzice żyjący w rozłączeniu, po rozwodzie albo rozłączeni faktycznie m.in. pozostając w separacji, nie mogą z uwagi na przeszkody jak np. utrudniony kontakt jednego z rodziców z dzieckiem, nieobecność przy dziecku, albo nie mogą osiągnąć porozumienia w sprawach dotyczących dziecka - wykonywać władzy rodzicielskiej wspólnie i w porozumieniu, to znaczy nie mogą podejmować wspólnych decyzji dotyczących kluczowych dla małoletniego spraw.
KIEDY MOŻE DOJŚĆ DO OGRANICZENIA WŁADZY RODZICIELSKIEJ?
Ograniczenie władzy rodzicielskiej nad dzieckiem może nastąpić w dwóch sytuacjach:
- przy rozstaniu rodziców i pozostawaniu w tzw. rozłączeniu,
- lub gdy zagrożone jest szeroko pojęte dobro dziecka.
Konkretne sytuacje podlegają w tym wypadku każdorazowej ocenie sądu.
Na skutek rozstania rodziców, czy to w konsekwencji orzeczenia rozwodu, czy separacji, względem której przepisy o rozwodzie stosuje się odpowiednio, sąd może ograniczyć władzę rodzicielską jednego lub obu rodziców jeżeli przemawia za tym dobro dziecka. W takim przypadku rozstrzygnięcia o władzy rodzicielskiej dotyczy art. 58 k.r.o.
W sytuacji pozostawania w tzw. rozłączeniu tzn. gdy rodzice żyją „w rozłączeniu faktycznym” niezależnie od formalnego zakończenia związku małżeńskiego, znajduje zastosowanie kolejny przepis - artykuł 107 k.r.o. dotyczy władzy rodzicielskiej w takiej sytuacji. Przekładając powyższe na ,,ludzki język’’ przepis 107 k.r.o. ma zastosowanie do małżonków pozostających w separacji ale faktycznej i tych z rodziców, którzy pozostają np. w konkubinacie.
Samo pozostawanie w rozłączeniu przez rodziców nie wystarcza do zastosowania art. 107 k.r.o. Sposób wykonywania władzy rodzicielskiej powinien zostać określony wówczas, gdy istnieje co do tego spór pomiędzy rodzicami. Zgodne wykonywanie władzy rodzicielskiej pomimo faktu rozłączenia rodziców, wskazuje na brak potrzeby ingerencji sądu opiekuńczego w sferę władzy rodzicielskiej.
Rodzic o ograniczonej władzy nadal będzie zachowywał określone uprawnienia, np. będzie mógł decydować o wyborze szkoły, zajęciach pozalekcyjnych, czy leczeniu małoletniego. Zakres ograniczenia władzy rodzicielskiej do jedynie wskazanych praw i obowiązków jest ściśle określony przez sąd w orzeczeniu kończącym sprawę.
Ograniczenie władzy rodzicielskiej jest również możliwe, w sytuacji kiedy zagrożone jest dobro dziecka – niezależnie od tego, czy rodzice pozostają w związku małżeńskim, czy też nie. Zagrożenie dobra dziecka jest zwrotem niedookreślonym, dość niejasnym, dość często interpretowanym w praktyce dość dowolnie przez sąd – co moim zdaniem powinno znaleźć kres podczas rozważań nad nowelizacjami przepisów z zakresu prawa rodzinnego, przepisy w tak delikatnej kwestii jak możliwości ingerencji w sprawy władzy rodzicielskiej, czy ogólnie w sprawy dzieci i ich rodziców powinny jednak określać pewne jednoznaczne kryteria.
Mimo niedookreślenia kluczowych pojęć, czy dużej dozy dowolności orzeczniczej, daje się jednak wyodrębnić pewne sytuacje w których ograniczenie władzy rodzicielskiej jest jednoznacznie argumentowane i uzasadnione ochroną dobra dziecka, o czym słów kilka poniżej.
PRAWNOKARNE ZAGROŻENIE DOBRA DZIECKA
Zagrożenie dobra dziecka może przybrać różne formy, o różnej skali działania ze szkodą dla osoby dziecka. Mogą je stwarzać zachowania polegające np. na zaniedbywaniu dopilnowywania realizacji obowiązku szkolnego przez dziecko, czy zajmowania się dzieckiem przez rodzica będącego pod wpływem alkoholu. Niejednokrotnie zachowania stanowiące zagrożenie dla rozwoju dziecka, realizują również znamiona czynów zabronionych ściganych na drodze prawnokarnej.
ZNĘCANIE SIĘ
Powszechnym przestępstwem dotyczącym stosunków rodzinnych jest tzw. znęcanie się, inaczej stosowanie przemocy domowej, wskazane w treści art. 207 Kodeksu karnego. Przywołany czyn zabroniony w kontekście ograniczenia władzy rodzicielskiej nie musi mieć miejsca wyłącznie, czy też w ogóle w stosunku do dziecka. Nawet bowiem w przypadku znęcania się nad osobą inną niż dziecko, zagrożone jest dobro małoletniego. Niewątpliwie bowiem sytuacja powstała na skutek znęcania się przez jednego z rodziców nad innym członkiem rodziny jest szkodliwa dla rozwoju psychicznego małoletniego. Nie jest łatwo zdefiniować pojęcie przemocy czy krzywdzenia psychicznego. Odcienie przemocy psychicznej są zróżnicowane, czasami trudno dostrzegalne na pierwszy rzut oka. Przejawem przemocy psychicznej będą najczęściej zachowania naruszające cześć lub godność dziecka, czy członka rodziny jak np. poniżanie, wyszydzanie, straszenie.
NARUSZENIE NIETYKALNOŚCI
Stosowanie przez rodzica kar cielesnych wobec dziecka nie jest tolerowane przez obowiązujące prawo. Dzieci mają takie samo prawo jak dorośli do poszanowania ich ludzkiej godności i integralności fizycznej oraz do równej ochrony prawnej.
Kary cielesne można zdefiniować jako jakiekolwiek działanie podjęte w celu ukarania dziecka, które, gdyby było skierowane przeciwko dorosłemu, stanowiłoby bezprawną napaść.
Stan prawny w kontekście zakazu stosowania kar cielesnych wobec dzieci przez osoby sprawujące nad nimi pieczę został uregulowany m.in. na gruncie k.r.o., ale również w przepisach kodeksu karnego. Pod przepisy drugiego z wymienionych podlega sprawca, który popełnienia czyn zabroniony określony w treści art. 217 k.k. ,odpowiednio z art. 156 k.k. albo art. 157 k.k.
Światowe standardy praw człowieka odnośnie stosowania kary cielesne wobec dziecka są jednoznaczne. W sumie 193 państwa, w tym wszystkie państwa członkowskie Rady Europy, ratyfikowały – zobowiązały się respektować – Konwencję o Prawach Dziecka Organizacji Narodów Zjednoczonych. Konwencja ta zawiera obowiązek ochrony dzieci przed wszelkimi formami przemocy.
ROZPIJANIE MAŁOLETNIEGO
Kolejnym zachowaniem, które może być rozpatrywane w kontekście zagrożenia dla dobra dziecka są zachowania związane z podawaniem małoletnim alkoholu, które po spełnieniu określonych warunków może być zakwalifikowane jako tzw. rozpijanie małoletniego uregulowane w art. 208 k.k.
Art. 208 Kodeksu Karnego - Tzw. Rozpijanie małoletniego
,,Kto rozpija małoletniego, dostarczając mu napoju alkoholowego, ułatwiając jego spożycie lub nakłaniając go do spożycia takiego napoju,
podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.’’
MOŻLIWE OGRANICZENIA WŁADZY RODZICIELSKIEJ
Sąd ma pewną dowolność, zarówno w ocenie przesłanek przemawiających za ograniczeniem władzy rodzicielskiej, jak i w rodzaju zastosowanych w tym kontekście ograniczeń, sąd może w szczególności:
- zobowiązać rodziców oraz małoletniego do określonego postępowania, np. udania się na terapię rodzinną;
- określić jakie czynności nie mogą być dokonywane przez rodziców bez zezwolenia sądu;
- poddać wykonywanie władzy rodzicielskiej stałemu nadzorowi kuratora sądowego;
- skierować małoletniego do organizacji lub instytucji powołanej do przygotowania zawodowego albo do innej placówki sprawującej częściową pieczę nad dziećmi;
- zarządzić umieszczenie małoletniego w rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka albo w instytucjonalnej pieczy zastępczej.
Rodzaj zastosowanego środka, jak i stopień jego dolegliwości jest zależny od przeprowadzonej przez sąd oceny sytuacji rodzinnej i osobistej małoletniego ale i jego rodziców.
CZY MOŻNA ODZYSKAĆ WŁADZĘ RODZICIELSKĄ?
Ograniczenie wykonywania praw rodzicielskich i władzy rodzicielskiej nie świadczy automatycznie o tym, że rodzic jest zły, niedobry czy stanowi jakąś gorszą kategorię osoby od rodzica z zachowaną pełną władzą rodzicielską nad dzieckiem - to raz, a dwa - należy pamiętać że ograniczenie władzy rodzicielskiej wcale nie jest nie nieodwracalne.
Jeżeli ustanie przyczyna takiego stanu rzeczy który uzasadniał ograniczenie władzy rodzicielskiej, sąd może podjąć decyzję o przywróceniu władzy rodzicielskiej. Oczywiście, wcześniej sąd musi przeprowadzić postępowanie, aby mieć pewność, że taka decyzja będzie słuszna i zgodna z dobrem dziecka.
Pozbawienie , czy częściej ograniczenie władzy rodzicielskiej może być konsekwencją różnych nieprawidłowych działań i zaniedbań rodziców względem małoletnich dzieci. Żadna tego rodzaju sytuacja nie jest jednak nieodwracalna - warto o tym pamiętać!
SPRAWA O UREGULOWANIE SPOSOBU WYKONYWANIA WŁADZY RODZICIELSKIEJ
Sprawę o uregulowanie sposobu wykonywania władzy rodzicielskiej rozpoznaje sąd rejonowy w trybie postępowania nieprocesowego. Wniosek w tym zakresie, wnosi się do wydziału rodzinnego i nieletnich. Wniosek powinien spełniać wymagania przewidziane dla pozwu, określone szczegółowo w art. 187 k.p.c., a także wymogi formalne stawiane dla każdego pisma procesowego, wskazane również w przepisach w sposób jasny i możliwie dokładny - w art. 126 k.p.c.
Ważne!!! Ustawodawca, kierując się prawem dziecka do wychowywania przez oboje rodziców, wprowadził regulację, zgodnie z którą ograniczenie władzy rodzicielskiej jednego z rodziców powinno nastąpić wówczas, jeżeli przemawia za tym dobro dziecka.
Ważne!!! Sąd opiekuńczy, orzekając o władzy rodzicielskiej, powinien uwzględnić regułę, zgodnie z którą rodzeństwo powinno wychowywać się wspólnie, chyba że dobro dziecka wymaga innego rozstrzygnięcia.
Ważne!!! Pozostawienie władzy rodzicielskiej obojgu rodzicom jest możliwe, jeżeli rodzice są zgodni co do sposobu wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymania kontaktów oraz jeżeli istnieje pozytywna prognoza co do możliwości współdziałania w przyszłości w sprawach dziecka. Ustawodawca wprowadził do art. 107 § 2 k.r.o. instytucję porozumienia tzw. rodzicielskiego, które występuje również w sprawie rozwodowej (art. 58 k.r.o.).
Ważne!!! Ograniczenie władzy rodzicielskiej nie wpływa na obowiązek alimentacyjny.
Kancelaria Adwokacka we Wrocławiu
Adwokat Wrocław
Karol Sobkowiak
tel. 515 585 052
ADWOKAT WROCŁAW – ADWOKAT LUBIN – ADWOKAT OLEŚNICA – ADWOKAT WOŁÓW – ADWOKAT TRZEBNICA – ADWOKAT OŁAWA – ADWOKAT KOŁO – ADWOKAT ŚRODA ŚLĄSKA – ADWOKAT KALISZ – ADWOKAT OSTRÓW WLKP – ADWOKAT KONIN – ADWOKAT JELENIA GÓRA – ADWOKAT MILICZ