NIEGODNOŚĆ DZIEDZICZENIA – KIEDY NIE MOŻNA DZIEDZICZYĆ?
W prawie spadkowym, istotną rolę odgrywa czynnik moralno-etyczny oraz więź uczuciowa łącząca podmioty tego prawa, tj. spadkobiercę i spadkodawcę. W związku z czym dopuszczenie się pewnych czynów sprawia, że otrzymanie w danym przypadku spadku przez potencjalnego spadkobiercę byłoby w powszechnym odczuciu szczególnie niesprawiedliwe. Zdarza się bowiem tak, że postępowanie spadkobiercy jest tak dalece naganne, że uzasadnia odsunięcie go od dziedziczenia.
Niegodność dziedziczenia to nic innego jak instytucja regulowana przez art. 928 Kodeksu cywilnego (prawo spadkowe). W dużym uogólnieniu skutkiem skutecznego uznania za niegodnego dziedziczenia jest traktowanie tego spadkobiercy jako wyłączonego od dziedziczenia, traktuje się go w taki sposób, jak gdyby nie dożył otwarcia spadku.
W ślad za stanowiskiem wyrażonym przez Sąd Okręgowy w Białymstoku w wyroku z dnia 6 grudnia 2013 r., sygn. akt: I C 934/13, należy zgodzić się i stwierdzić, że ,,Regulujący kwestię niegodności dziedziczenia przepis art. 928 k.c. odzwierciedla powszechnie akceptowane w społeczeństwie zasady etyczne i przyjęte zwyczaje, zgodnie z którymi za niesłuszne i niewłaściwe uważa się dziedziczenie osoby, która dopuściła się względem spadkodawcy czynów niegodziwych, nacechowanych wysokim stopniem zawinienia i naganności. Powszechnie brak jest bowiem zgody na to, aby majątek spadkodawcy, będący niejednokrotnie dorobkiem jego całego życia, przeszedł po jego śmierci na osobę, która popełniła ciężkie umyślne przestępstwo przeciwko spadkodawcy, czy też świadomie, celowo dążyła do unicestwienia woli spadkodawcy co do następstwa prawnego po nim.”
Co do zasady, wszyscy spadkobiercy są godni dziedziczenia, dopóki nie zapadnie prawomocny wyrok sądu - stwierdzający niegodność dziedziczenia.
KTO MOŻE WYSTĄPIĆ Z POWÓDZTWEM O UZNANIE SPADKOBIERCY ZA NIEGODNEGO DZIEDZICZENIA?
Odpowiedź jest prosta. Może to zrobić każdy, kto ma w tym, tzw. interes prawny. Ma prawo wystąpić z omawianym powództwem w ciągu roku od dnia, w którym taka osoba dowiedziała się o istnieniu przyczyny niegodności. Z przedmiotowym powództwem nie można jednak wystąpić później, niż po upływie trzech lat od otwarcia spadku, czyli daty śmierci spadkodawcy.
KTO MOŻE BYĆ UZNANY ZA NIEGODNEGO DZIEDZICZENIA?
Uznany za niegodnego może być każdy, kto otrzymuje korzyść majątkową ze spadku, w szczególności będzie to spadkobierca (zarówno ustawowy jak i testamentowy), ale także zapisobierca, osoba uprawniona z tytułu polecenia, czy też uprawniony do zachowku.
KIEDY SPADKOBIERCA MOŻE BYĆ UZNANY ZA NIEGODNEGO?
Uznanie za niegodnego dziedziczenia może nastąpić wyłącznie z trzech przyczyn:
- Spadkobierca dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy.
Zachowanie spadkodawcy musi być jednocześnie umyślne, musi być przestępstwem, do tego ciężkim oraz musi być skierowane przeciwko spadkodawcy.
Dotyczy to nie tylko sytuacji, gdy sąd karny skazał spadkobiercę za przestępstwo popełnione na szkodę spadkodawcy, ale także i sytuacji, gdy do wydania wyroku skazującego nie doszło.
Przy ocenie czy przestępstwo jest ciężkie sąd bierze pod uwagę czy działanie sprawcy było umyślne czy też nie umyślne, kategorię przestępstwa (np. przeciwko życiu czy zdrowiu) oraz okoliczności konkretnego, indywidualnego przypadku (np. czy przestępstwo było popełnione ze szczególnym okrucieństwem).
Do kategorii przestępstw traktowanych jako ciężkie najczęściej zalicza się - przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu, wolności, wolności seksualnej, rodzinie i opiece.
- Spadkobierca podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności.
Zachowania, które stanowią podstęp lub groźbę są podstawą do uznania spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia pod warunkiem, że takie zachowanie doprowadziło do odwołania przez spadkodawcę testamentu bądź przeszkodziło mu w jego sporządzeniu.
Działanie podstępne polega na świadomym wywołaniu u drugiej osoby mylnego wyobrażenia o rzeczywistym stanie rzeczy w celu skłonienia jej do złożenia określonego oświadczenia woli. Działanie podstępne jest zawsze - niezależnie od pobudek i skutków działania sprawcy - etycznie naganne. Zmierza ono bowiem do zakłócenia procesu decyzyjnego innej osoby i doprowadzenia jej na podstawie zasugerowanych fałszywych przesłanek rozumowania do złożenia określonego oświadczenia woli. Użyte środki, gradacja winy czy złej woli osoby działającej podstępnie nie mają znaczenia prawnego. Liczy się tylko samo wprowadzenie w błąd, będące bezprawiem cywilnym. Podstępu nie ekskulpuje lekkomyślność i łatwowierność ofiary. Etyczna naganność podstępu stała się motywem surowego potraktowania przez prawo cywilne skutków wywołanego nim błędu.
Groźba jest pewną formą wywarcia na pokrzywdzonym presji psychicznej i takie uksztaltowanie jego psychiki, aby podjął żądaną przez sprawcę decyzję dotyczącą mienia. Groźba bezprawna w ocenie Sądu Najwyższego (Wyrok I PK 109/11) to ,,Groźba bezprawna (…) oznacza zagrożenie podjęcia działania niezgodnego z prawem lub zasadami współżycia społecznego (użycie bezprawnego środka) lub zagrożenie podjęcia działania zgodnego z prawem, ale zmierzającego do osiągnięcia celu niezgodnego z prawem lub zasadami współżycia społecznego (zmierzanie do bezprawnego celu), przy czym uwzględniać należy wszystkie okoliczności sprawy (sposób zachowania stron i sytuację, w której się znajdują) a ich ocenę trzeba pozostawić sądowi orzekającemu.’’.
Zarówno podstęp, jak i groźba muszą skutkować sporządzeniem albo odwołaniem przez spadkodawcę testamentu wbrew jego rzeczywistej woli.
- Trzecia z omawianych przesłanek jest bardzo złożona, gdyż umyślne działanie spadkobiercy może polegać na:
- ukryciu,
- zniszczeniu,
- podrobieniu,
- przerobieniu testamentu
- świadomym skorzystaniu z testamentu podrobionego lub przerobionego przez inną osobę.
Jeżeli szukasz sprawdzonej kancelarii prawnej we Wrocławiu to zachęcamy Cię do kontaktu z naszym adwokatem.
Kancelaria Adwokacka we Wrocławiu
Adwokat Karol Sobkowiak
tel. 515 585 052
ADWOKAT WROCŁAW – ADWOKAT LUBIN – ADWOKAT OLEŚNICA – ADWOKAT WOŁÓW – ADWOKAT TRZEBNICA – ADWOKAT OŁAWA – ADWOKAT KOŁO – ADWOKAT ŚRODA ŚLĄSKA – ADWOKAT KALISZ – ADWOKAT OSTRÓW WLKP – ADWOKAT KONIN – ADWOKAT JELENIA GÓRA – ADWOKAT MILICZ