Ustanowiony w różnych aktach prawnych katalog praw pacjenta obliguje lekarza do wykonywania w tym zakresie określonych obowiązków. W polskich uregulowaniach prawnych, prawa pacjenta są zagwarantowane w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, ratyfikowanych umowach międzynarodowych oraz ustawach.
Prawo pacjenta do informacji jest jednym z najszerzej komentowanych zagadnień w literaturze prawno-medycznej. Istota tego zagadnienia wypływa zarówno z prawnych przesłanek skutecznej zgody wyrażanej przez pacjenta, jak również z prawa pacjenta do poufności.
Niniejszy artykuł stanowi omówienie prawa do informacji zarówno pacjenta, wskazując jednocześnie na zakres informacji, formę oraz okoliczności prawne informowania.
Prawo pacjenta do informacji na temat stanu zdrowia, rozpoznania, rokowania itp. jest jednym z jego najistotniejszych uprawnień, szeroko komentowanym przez prawników i środowisko medyczne.
Zasady udzielania informacji osobom uprawnionym zostały przez polskiego ustawodawcę uregulowane w wielu aktach prawnych. W szczególności w ustawie o zawodach lekarza i lekarza dentysty, ustawie o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, ustawie o zawodach pielęgniarki i położnej, a także w ustawie o działalności leczniczej.
Wskazane dokumenty nie są jedynymi, w których ustawodawca odniósł się do tej problematyki. Wielość aktów prawnych regulujących zagadnienie informowania pacjenta oraz innych podmiotów przekłada się w sposób bezpośredni na istotne problemy natury praktycznej, z którymi nie zawsze mogą się uporać pracownicy służby zdrowia.
OBOWIĄZEK INFORMACYJNY, DOKUMENTACJA MEDYCZNA PACJENTA
Lekarz jest zobowiązany do respektowania zasad wykonywania zawodu lekarza do których należą:
— obowiązek informowania pacjenta o jego stanie zdrowia,
— obowiązek przestrzegania tajemnicy lekarskiej,
— zobowiązanie lekarza do prowadzenia dokumentacji medycznej.
W pierwszej kolejności należy zaznaczyć, że lekarz może przekazać pacjentowi informacje na temat stanu jego zdrowia (z pominięciem w określonych okolicznościach negatywnych informacji), jeśli wpłynie to korzystnie na stan zdrowia pacjenta. Lekarz nie ma prawa do ograniczania informacji o rozpoznaniu i złym rokowaniu, jeśli pacjent domaga się udzielenia mu pełnej informacji na temat stanu jego zdrowia. Ponadto pacjent, któremu nie zostały przekazane informacje na temat planowanego zabiegu medycznego, nie może wyrazić ważnej zgody na jego wykonanie. Problematyka świadomej zgody na wykonanie świadczenia zdrowotnego zostanie omówiona w części drugiej niniejszego wpisu.
W sytuacji braku posiadania informacji przez pacjenta odnośnie przebiegu procesu leczenia, rokowań, rozpoznania, ryzyk związanych z proponowanym leczeniem, można przyjąć że nie ma on wówczas świadomości co do formy jego przeprowadzenia, ryzyka, skutków oraz powikłań wynikających z wykonania świadczenia. Na lekarzu ciąży także ustawowy obowiązek prowadzenia indywidualnej dokumentacji medycznej pacjenta. Sposób prowadzenia i udostępniania dokumentacji medycznej przez lekarza wykonującego zawód w zakładzie opieki zdrowotnej określają odrębne przepisy.
Lekarz powinien udostępnić dokumentację medyczną - pacjentowi lub jego przedstawicielowi ustawowemu bądź osobie upoważnionej przez pacjenta, a w razie śmierci pacjenta osobie upoważnionej przez pacjenta do uzyskiwania dokumentacji w przypadku jego zgonu nadto innemu lekarzowi lub uprawnionym osobom uczestniczącym w udzielaniu świadczeń zdrowotnych.
Dokumentacja medyczna powinna być udostępniana do wglądu na miejscu, w formie wypisów, odpisów lub kopii, a w szczególnie uzasadnionych przypadkach przez wydanie oryginału za pokwitowaniem odbioru i z zastrzeżeniem zwrotu po wykorzystaniu, jeżeli uprawniony podmiot lub organ żąda udostępnienia oryginałów dokumentacji.
Tajemnica lekarska obejmuje wszelkie fakty związane z leczeniem pacjenta, jego personalia oraz pozostałe informacje, o których lekarz dowiedział się w trakcie wykonywania zawodu. Lekarz ma obowiązek zachowania tajemnicy lekarskiej z zastrzeżeniem jednak pewnych wyjątków, które zostały określone w przepisach. Lekarz ma obowiązek zachowania w tajemnicy informacji związanych z pacjentem, a uzyskanych w związku z wykonywaniem zawodu.
Lekarz, z zastrzeżeniem sytuacji, o których mowa przepisach, jest związany tajemnicą również po śmierci pacjenta. Ponadto nie może podać do publicznej wiadomości danych umożliwiających identyfikację pacjenta, bez jego zgody.
Podstawowym podmiotem, który ma prawo do informacji o stanie zdrowia, rokowaniu, terapii itp. jest pacjent. Należy jednak zauważyć, iż zakres przekazywanej mu informacji, jak również jej forma, jest uzależniona od wielu czynników, a w szczególności od jego wieku, jak również stanu świadomości, to znaczy zdolności do zrozumienia przekazywanych informacji.
PACJENT PEŁNOLETNI
Najmniej problemów związanych z prawidłową realizacją obowiązku informowania pacjenta wiąże się z informowaniem pacjenta, który jest pełnoletni i zdolny do zrozumienia przekazywanych mu informacji.
W takich okolicznościach należy przekazać pacjentowi informację w sposób możliwy do zrozumienia, w sposób możliwie jasny i zrozumiały dla osoby nie posiadającej wiedzy medycznej, specjalistycznej. W przypadku, kiedy pacjent pełnoletni, nieubezwłasnowolniony, z różnych względów nie jest w stanie z rozeznaniem kierować swoim postępowaniem, w tym także nie jest w stanie zrozumieć przekazywanych mu informacji, należy poinformować go wyłącznie w zakresie niezbędnym dla prawidłowego przebiegu procesu diagnostycznego lub terapeutycznego, dostosowując język do możliwości intelektualnych danego pacjenta.
PACJENT MAŁOLETNI - INFORMOWANIE PRZEDSTAWICIELA USTAWOWEGO
W przypadku pacjenta małoletniego, informację należy przekazać w zakresie potrzebnym do prawidłowego przebiegu procesu diagnostycznego lub terapeutycznego oraz w formie zrozumiałej zarówno pacjentowi małoletniemu, oraz jego przedstawicielom ustawowym. Przedstawiciel ustawowy jest osobą odpowiedzialną za pacjenta małoletniego. Z uwagi więc na szeroki zakres kompetencji, w tym także uprawnienie do podejmowania decyzji w imieniu małoletniego w kwestiach zdrowotnych, należy przekazać przedstawicielowi ustawowemu przystępną informację o stanie zdrowia pacjenta, rozpoznaniu, proponowanych oraz możliwych metodach diagnostycznych i leczniczych, dających się przewidzieć następstwach ich zastosowania albo zaniechania, wynikach leczenia oraz rokowaniu i ryzykach.
Warto w tym miejscu powołać pogląd zawarty w orzecznictwie Sądu Najwyższego, sprowadzający się do wskazania że lekarz, pytając opiekunów dziecka o wyrażenie zgody na dokonanie zabiegu, nie jest zobowiązany do informowania ich o wszelkich możliwych komplikacjach, jakie mogą nastąpić w związku z zabiegiem. Wystarczającym pouczeniem pacjenta lub jego rodziny przy wyrażaniu zgody na dokonanie zabiegu jest wskazanie na to, że zabieg jest poważny i kryje pewne niebezpieczeństwa Chyba, że osoba wyrażająca zgodę żąda szczegółowych informacji.
PACJENT UBEZWŁASNOWOLNIONY
W przypadku pacjenta ubezwłasnowolnionego całkowicie informację należy przekazać mu w zakresie i formie potrzebnej do prawidłowego przebiegu procesu terapeutycznego lub diagnostycznego. Jeżeli jednak pacjent jest ubezwłasnowolniony częściowo, w pierwszej kolejności należy ustalić stopień świadomości pacjenta i jego zdolność do przyswajania informacji. W zależności od tak pczynionch ustaleń jeżeli pacjent jest zdolny do zrozumienia informacji, należy przekazać mu ją w pełnym zakresie.
INFORMOWANIE CZŁONKÓW RODZINY PACJENTA
Członkowie rodziny nie są z mocy prawa uprawnieni do uzyskiwania informacji na temat stanu zdrowia pacjenta. Zastrzeżenie to nie dotyczy jednak sytuacji, kiedy:
– członek rodziny jest przedstawicielem ustawowym pacjenta;
– członek rodziny jest upoważniony przez pacjenta;
– członek rodziny jest upoważniony przez przedstawiciela ustawowego.
ZAKRES UDZIELANYCH INFORMACJI
Ustawodawca problematykę informowania pacjenta oraz innych uprawnionych podmiotów uregulował szczegółowo, określając nie tylko zakres podmiotowy (kategorie uprawnionych podmiotów), ale także zakres przedmiotowy (zakres przekazywanych informacji).
Dla potrzeb analizowanej problematyki należy wyróżnić trzy kategorie podmiotów zobowiązanych do udzielania informacji, to jest lekarzy, pielęgniarki i położne oraz podmioty lecznicze.
Lekarz jest zobowiązany do przekazania następujących informacji:
o stanie zdrowia, rozpoznaniu, proponowanych oraz możliwych metodach diagnostycznych, leczniczych, dających się przewidzieć następstwach ich zastosowania albo zaniechania, wynikach leczenia oraz rokowaniu, odstąpieniu od leczenia lub o nie podjęciu leczenia pacjenta, powstrzymaniu się od wykonania świadczeń zdrowotnych niezgodnych z jego sumieniem, a także o udzieleniu świadczenia zdrowotnego w realiach stanu nagłego (bez zgody pacjenta, przedstawiciela ustawowego, sądu opiekuńczego).
W przypadku żądania wypisania się pacjenta ze szpitala lekarz ma obowiązek poinformować go o możliwych następstwach zaprzestania dalszego udzielania świadczeń zdrowotnych. W ostatnim wskazanym przypadku pojawia się konieczność złożenia przez pacjenta pisemnego oświadczenia o wypisaniu się na własne żądanie.
Podobnie jak w przypadku lekarza, tak i pielęgniarka oraz położna zostały przez ustawodawcę obciążone koniecznością informowania pacjenta. Zakres udzielanych przez nie informacji został wskazany w ustawie o zawodzie pielęgniarek i położnych.
ZAISTNIENIE NIEBEZPIECZEŃSTWA DLA ŻYCIA LUB ZDROWIA PACJENTA LUB INNYCH OSÓB
W przypadku zaistnienia niebezpieczeństwa dla życia lub zdrowia pacjenta lub innych osób informację można przekazać wyłącznie osobom, co do których rozpoznane zostało potencjalne niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia. Fakt przekazania informacji należy odnotować w dokumentacji medycznej.
UZYSKANIE ZGODY PACJENTA NA ŚWIADCZENIE ZDROWOTNE
Według ogólnej zasady, świadczenie zdrowotne musi być zawsze poprzedzone świadomą zgodą pacjenta. Wyjątki od tej zasady regulują szczegółowo odrębne przepisy. Lekarz ma priorytetowy obowiązek wykonywać swój zawód zgodnie z aktualną wiedzą medyczną, dostępnymi jej metodami i środkami, zgodnie z zasadami etyki zawodowej oraz ze szczególną starannością (art. 4 u.z.l.l.d.- ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty ). Uzyskanie zgody pacjenta na proponowane świadczenie zdrowotne regulują w szczególności art. 34 u.z.l.l.d., natomiast ustawowe wyjątki odstępowania od tej zasady zawarte są w szczególności w art. 33, 34 ust. 3, 6, 7 oraz art. 35 u.z.l.l.d.
Ostatni z wskazanych przepisów z uwagi na swoją doniosłość oraz częstotliwość sytuacji z nim związanych, nadto zważając na charakter zawodu lekarza i nie możność przewidzenia wszystkich możliwych okoliczności podczas wykonywania obowiązków wobec pacjenta, warto przytoczyć:
Art. 35. - Nagłe okoliczności podczas zabiegu operacyjnego
1. Jeżeli w trakcie wykonywania zabiegu operacyjnego albo stosowania metody leczniczej lub diagnostycznej wystąpią okoliczności, których nieuwzględnienie groziłoby pacjentowi niebezpieczeństwem utraty życia, ciężkim uszkodzeniem ciała lub ciężkim rozstrojem zdrowia, a nie ma możliwości niezwłocznie uzyskać zgody pacjenta lub jego przedstawiciela ustawowego, lekarz ma prawo, bez uzyskania tej zgody, zmienić zakres zabiegu bądź metody leczenia lub diagnostyki w sposób umożliwiający uwzględnienie tych okoliczności. W takim przypadku lekarz ma obowiązek, o ile jest to możliwe, zasięgnąć opinii drugiego lekarza, w miarę możliwości tej samej specjalności.
2. O okolicznościach, o których mowa w ust. 1, lekarz dokonuje odpowiedniej adnotacji w dokumentacji medycznej oraz informuje pacjenta, przedstawiciela ustawowego lub opiekuna faktycznego albo sąd opiekuńczy.
Prawnik Wrocław
Jeżeli potrzebujesz wsparcia adwokata w podobnej sprawie na terenie Wrocławia to zachęcamy Cię do kontaktu z naszą kancelarią.
Kancelaria Adwokacka we Wrocławiu
Adwokat Karol Sobkowiak
tel. 515 585 052
ADWOKAT WROCŁAW – ADWOKAT LUBIN – ADWOKAT OLEŚNICA – ADWOKAT WOŁÓW – ADWOKAT TRZEBNICA – ADWOKAT OŁAWA – ADWOKAT KOŁO – ADWOKAT ŚRODA ŚLĄSKA – ADWOKAT KALISZ – ADWOKAT OSTRÓW WLKP – ADWOKAT KONIN – ADWOKAT JELENIA GÓRA – ADWOKAT MILICZ