ODMOWA ZEZNAŃ W SPRAWIE KARNEJ
Przepisy prawa karnego normują dokładnie prawo świadka do odmowy zeznań. W świetle obecnej regulacji zawartej w art. 182 KPK (Kodeks Postępowania Karnego) omawiane prawo przysługuje trzem kategoriom świadków:
- osobom najbliższym dla oskarżonego,
- byłym współmałżonkom oskarżonego oraz byłym przysposobionym i przysposabiającym oskarżonego, choć osoby te nie są już osobami najbliższymi,
- świadkowi, który w innej toczącej się sprawie jest oskarżonym (podejrzanym) o współudział w przestępstwie objętym postępowaniem, w którym zeznaje.
Mając na uwadze powyższe można pokusić się na stwierdzenie, że prawo do odmowy zeznań przysługuje świadkowi w związku bądź to z określonym stosunkiem do samego oskarżonego np. w związku z bliską relacją rodzinną, bądź do samego czynu przestępstwa np. w sytuacji w której świadek w innej sprawie występuje w roli nie tyle świadka, co osoby podejrzanej lub oskarżonej o współudział w przestępstwie na temat którego miałby teoretycznie zeznawać.
O prawie do odmowy składania zeznań należy świadka pouczyć przed przystąpieniem do czynności z jego udziałem, natomiast sam fakt skorzystania z prawa odmowy winien być wyraźnie zaprotokołowany w trakcie czynności procesowych.
Nie jest też wykluczone złożenie przez świadka oświadczenia o skorzystaniu z prawa do odmowy zeznań na piśmie przesłanym do organu procesowego, co w praktyce aktualnie zdarza się stosunkowo często.
Warto zaznaczyć, że świadek, który skorzystał już z prawa do odmowy zeznań, może w dalszym toku sprawy zmienić zdanie i zgłosić gotowość zeznawania i relacjonowania o faktach mających związek ze sprawa. Niemniej sąd ponownie rozpoznający sprawę nie ma obowiązku wzywania osoby, która uprzednio skorzystała z prawa do odmowy zeznań, to czy taki świadek będzie uczestniczył w dalszych czynnościach w znacznej mierze zależy od samego świadka.
Świadek może odmówić złożenia zeznań w całości, a nie w części, tym samym nie może ograniczyć się tylko do zeznań korzystnych dla oskarżonego, a odmówić zeznań w pozostałej części. Świadkowi przysługuje prawo zeznawania lub nieskładania zeznań, a nie dokonywania wyboru zakresu zeznań i warto o tym pamiętać decydując się na odmowę składania zeznań.
Natomiast w sprawie wieloosobowej prawo odmowy zeznań dotyczy tylko tego oskarżonego, w stosunku do którego może skorzystać z odmowy zeznań, jeśli jest możliwe oddzielenie zeznań. Świadek nie może odmówić zeznań w całości, ale jedynie tylko w stosunku do tego oskarżonego, z którym łączą go więzy uzasadniające prawo odmowy zeznań.
OSOBA NAJBLIŻSZA W ROZUMIENIU PRZEPISÓW KARNYCH
Definicję osoby najbliższej zawiera art. 115 § 11 KK.
,,Osobą najbliższą jest małżonek, wstępny, zstępny, rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek, a także osoba pozostająca we wspólnym pożyciu.’’
Stosunek upoważniający do skorzystania z prawa do odmowy zeznań powinien istnieć w momencie ich składania, nie później niż w momencie pierwszego zeznawania na rozprawie przed sądem pierwszej instancji. Z prawa do odmowy zeznań może zatem skorzystać osoba, która zeznawała w postępowaniu przygotowawczym, nie będąc jeszcze najbliższym, ale stała się taką osobą przed składaniem zeznania na rozprawie w pierwszej instancji.
Wartym podkreślenia jest pewien istotny szczegół proceduralny, mianowicie omawiane prawo do odmowy zeznań nie przysługuje byłemu konkubentowi osoby oskarżonej, gdyż ustawa przyznaje je jedynie osobom pozostającym – w znaczeniu ,,aktualnie’’ we wspólnym pożyciu, w odróżnieniu od byłych małżonków czy byłych przysposobionych, którym nadano uprawnienie do odmowy składania zeznań niezależnie od tego, czy stosunek bliskości trwa nadal czy już ustał.
PRAWO ODMOWY ZEZNAŃ
Sąd lub organ procesowy jakim jest Prokurator, w kwestii omawianego uprawnienia do odmowy składania zeznań przez świadka, nie jest uprawniony do ustalania i oceny samych motywów, przyczyn i pobudek odmowy zeznań przez osobę uprawnioną do takiej odmowy, gdyż decyzja o składaniu lub o odmowie zeznań należy wyłącznie do tej osoby, której prawo to bezsprzecznie przysługuje, a czy z niego finalnie skorzysta czy też nie, jest wyłączną wolą tejże osoby.
Świadek samodzielnie podejmuje decyzję o składaniu lub o odmowie złożenia zeznań. W orzecznictwie sądów powszechnych przyjmuje się, że nawet jeżeli świadek nie jest pełnoletni, to do niego należy decyzja o skorzystaniu z prawa do odmowy zeznań.
Sąd ma natomiast obowiązek zbadania, czy istnieje stosunek uzasadniający skorzystanie z prawa do odmowy zeznań a wynikający z przepisu art. 182 KPK. Świadek powinien zatem uprawdopodobnić stosunek tzw. bliskości, zwłaszcza tam, gdzie w grę wchodzi stan pozostawania we wspólnym pożyciu, tj. pozostawanie w relacji niesformalizowanej.
WIELOŚĆ RÓL W PROWADZONYCH POSTEPOWANIACH KARNYCH
W procesie karnym może występować tzw. przemienność ról procesowych, polegająca na tym, że współsprawca może wystąpić w roli świadka i w takim wypadku będzie mógł rozważyć skorzystanie z prawa do odmowy składania zeznań, np. kiedy jest świadkiem w oddzielnie prowadzonym procesie przeciwko innym współuczestnikom. Tego rodzaju sytuacja może zachodzić wówczas, gdy:
- osoba występująca w roli świadka nie została pociągnięta do odpowiedzialności karnej,
- w stosunku do niej postępowanie karne zostało prawomocnie zakończone, oraz gdy
- każdy współuczestnik czynu występuje w roli oskarżonego (czy podejrzanego) o udział w tym samym przestępstwie, ale w odrębnym postępowaniu.
Ważne!!! Osoba najbliższa dla oskarżonego może odmówić zeznań.
Ważne!!! Prawo odmowy zeznań trwa mimo ustania małżeństwa.
Ważne!!! Prawo odmowy zeznań przysługuje także świadkowi, który w innej toczącej się sprawie jest oskarżony o współudział w przestępstwie objętym postępowaniem.
Ważne!!! Świadek, który skorzystał z prawa odmowy zeznań, może zmienić decyzję w tej kwestii i złożyć zeznania zarówno w postępowaniu przygotowawczym, jak i przed sądem, jest to jego prawo i może korzystać z niego, kiedy tylko zechce.
Ważne!!! Z prawa do odmowy zeznań nie może skorzystać świadek koronny, art. 182 KPK nie znajduje zastosowania do świadka koronnego na mocy oddzielnych przepisów szczególnych.
Ważne!!! Odrębnie obecnie unormowane jest też prawo do odmowy zeznań świadka wezwanego przez sejmową komisję śledczą.
Kancelaria Adwokacka we Wrocławiu
Adwokat Wrocław
Karol Sobkowiak
tel. 515 585 052
ADWOKAT WROCŁAW – ADWOKAT LUBIN – ADWOKAT OLEŚNICA – ADWOKAT WOŁÓW – ADWOKAT TRZEBNICA – ADWOKAT OŁAWA – ADWOKAT KOŁO – ADWOKAT ŚRODA ŚLĄSKA – ADWOKAT KALISZ – ADWOKAT OSTRÓW WLKP – ADWOKAT KONIN – ADWOKAT JELENIA GÓRA – ADWOKAT MILICZ