Różnorodność spraw poddanych pod rozstrzygnięcia sądów powszechnych, rozmaitość zagadnień praktycznych regulowanych przepisami prawa cywilnego czy rodzinnego i opiekuńczego, liczba szczegółowych zagadnień technicznych, z którymi stykają się bez przerwy sądy powodują, iż dowód z opinii biegłego stosunkowo często pojawia się w postępowaniach cywilnych.
Dowód z opinii biegłego jest w tych sprawach dowodem po prostu koniecznym, bez którego prawidłowe rozstrzygniecie sprawy najczęściej nie będzie możliwe.
Jako przykładowe i częste sytuacje w których to dowód z opinii biegłego będzie odgrywał znaczącą rolę w postepowaniu sądowym można wymienić dowód z opinii biegłego z zakresu szeroko pojętej medycyny jak opinia lekarza chirurgii ogólnej, ortopedii, z dziedziny np. psychiatrii czy psychologii np. w sprawach odszkodowawczych lub dowód z opinii biegłego inżyniera czy rzeczoznawcy np. w sprawach budowlanych czy w zakresie wyceny w sprawie o podział majątku po rozwodzie, czy opinie OZSS – opiniodawczy zespół specjalistów sądowych np. w sprawach dotyczących małoletnich dzieci, i wiele innych, w tych aspektach w których sąd będzie potrzebował pozyskać wiadomości specjalne.
Zgodnie z art. 278 kpc. ,,W wypadkach wymagających wiadomości specjalnych sąd po wysłuchaniu wniosków stron co do liczby biegłych i ich wyboru może wezwać jednego lub kilku biegłych w celu zasięgnięcia ich opinii.’’
Na ogół przyjmuje się, że rolę biegłego wyznaczają granice zakreślone jego wiadomościami specjalnymi.
Pojęcie wiadomości specjalnych nie jest stałe i niezmienne, gdyż zakres wiadomości specjalnych zależy od ogólnego postępu nauki, techniki itp. Nie jest kwestionowana teza, że tego rodzaju wiadomości przekraczają możliwości percepcyjne i wiedzę przeciętnego człowieka.
Wedle większości komentatorów prawa, mimo użytego w przytoczonym powyżej przepisie sformułowania iż sąd ,,może wezwać’’ tak naprawdę to sąd jest obowiązany wezwać biegłego, jeżeli ma oceniać okoliczności, których poznanie wymaga – w świetle obiektywnych kryteriów uwarunkowanych przeciętnym poziomem wiedzy w danym społeczeństwie – posiadania wiadomości specjalnych, choćby organ ten sam wyjątkowo taką specjalną wiedzą dysponował. Odmowa dopuszczenia dowodu z opinii biegłych na tej podstawie prowadziłaby do pomieszania funkcji sądu orzekającego z rolą i zadaniami biegłego właśnie. Nadto ograniczanie praw strony postepowania mogłoby prowadzić do uszczuplenia praw procesowych wyrażających się w kierowaniu przez strony lub ich pełnomocników, adwokatów pytań do biegłego, sprawdzania jego czynności, a także podjęcia merytorycznej dyskusji wykazującej dostrzeżone nieprawidłowości.
Decyzję, czy do rozstrzygnięcia konkretnej sprawy potrzebne są wiadomości specjalne i z jakiej dziedziny wiedzy, a także o wyborze osoby biegłego i o wezwaniu jednego lub kilku biegłych podejmuje sąd. Kategoryczne stwierdzenie w art. 278 kpc , że decyzja w tym przedmiocie następuje po wysłuchaniu wniosków stron co do liczby biegłych i ich wyboru, ma na celu zapobieżenie późniejszemu kwestionowaniu wartości merytorycznej opinii i ewentualnie innym wnioskom, jak o wyłączenie biegłego. Przepis art. 278 § 1 k.p.c. stanowi podstawę twierdzenia, że każda ze stron może wnosić o zobowiązanie biegłego do przedstawienia opinii na piśmie, jeżeli wykaże, że przyczyni się to do wyjaśnienia sprawy, czy poparcia twierdzeń podnoszonych przez stronę. Uchybienia w tym zakresie mogą powodować zgłoszenie zarzutów osłabiających zaufanie do biegłego, żądanie zmiany biegłego i powoływanie kolejnych biegłych (co w praktyce ma częste zastosowanie).
OPINIA UZUPEŁNIAJĄCA
Sąd może zażądać ustnego lub pisemnego uzupełnienia opinii lub jej wyjaśnienia, a także dodatkowej opinii od tych samych lub innych biegłych.
Sąd orzekający w postępowaniu dopuszcza dowód z kolejnej opinii biegłych, gdy opinia już wydana w sprawie wzbudza jego wątpliwości, a nie dlatego, że jedna ze stron jest niezadowolona z wyników dotychczasowego postępowania dowodowego. Potrzeba powołania innego biegłego powinna wynikać z okoliczności sprawy, a nie z samego niezadowolenia strony z dotychczas złożonej opinii, gdyż odmienne stanowisko oznaczałoby przyjęcie, że należy przeprowadzić dowód ze wszystkich możliwych opinii biegłych, aby upewnić się, czy niektórzy z nich nie byliby tego samego zdania, co strona.
Sądy mają zatem prawo ocenić, czy zebrane w toku sprawy opinie biegłych wystarczająco wyjaśniają wymagające wiadomości specjalnych kwestie istotne przy rozstrzyganiu sprawy, czy też konieczne jest zasięgnięcie opinii innych biegłych. Sąd ma obowiązek dopuszczenia dowodu z opinii dalszych biegłych, gdy zachodzi taka potrzeba, w szczególności, gdy przeprowadzona już opinia zawiera istotne luki, jest nieprzekonująca, niekompletna, pomija lub wadliwie przedstawia istotne okoliczności, jest niejasna, nienależycie uzasadniona czy nieweryfikowalna.
Przeprowadzenie kolejnej opinii biegłego w tej samej sprawie powinno być uzasadnione wątpliwościami Sądu niedającymi się usunąć po zapoznaniu się z pierwszą opinią, ewentualnie po przedstawieniu biegłemu dodatkowych pytań.
ZAKRES SWOBODY BIEGŁEGO PRZY GROMADZENIU MATERIAŁU W TRAKCIE SPORZĄDZANIA OPINII SĄDOWEJ
Przy sporządzaniu opinii sądowej biegły może natrafić, między innymi na dwa problemy związane ze zgromadzonym materiałem dowodowym:
- Na brak jasności lub kompletności dowodów już złożonych w sprawie,
- Na brak istotnych dokumentów do tej pory nie złożonych przez strony.
Wyjaśnienie lub uzupełnienie materiału dowodowego może być niezbędne celem wydania opinii w sprawie. Jednakże fundamentem wielokrotnie potwierdzonym w orzeczeniach Sądu Najwyższego jak i sądów powszechnych w kwestii opisania roli biegłego przy ocenie materiału dowodowego w oparciu o posiadaną wiedzę specjalną
jest stwierdzenie, że zadaniem biegłego nie jest ustalenie stanu faktycznego sprawy, lecz naświetlenie i wyjaśnienie okoliczności z punktu widzenia posiadanych przez biegłego wiadomości specjalnych przy uwzględnieniu już zebranego i udostępnionego biegłemu materiału sprawy, tzn. że to nie biegły powinien uzupełniać materiał dowodowy czy pomagać którejkolwiek ze stron procesu w uzupełnianiu luk w jej argumentacji.
Z powyższego stwierdzenia wypływają wprost dwie konsekwencje:
1 Materiał badawczy biegłego powinien być ograniczony wyłącznie do zebranego i udostępnionego biegłemu materiału sprawy oraz
2 Powyższe wskazanie wzmocnione jest wyjaśnieniem, że zadaniem biegłego nie jest ustalenie stanu faktycznego sprawy.
Praktyka działania biegłych sądowych w sytuacji braku kompletności materiału dowodowego pozwalającego wydać opinię wskazuje jednak na podejmowane przez nich działania uzupełniające dowody w sprawie i działania takie w pewnych sytuacjach akceptowane, tolerowane są przez Sądy – lecz to zagadnienie jest dalece dyskusyjne i wzbudza szereg kontrowersji w środowiskach prawniczych.
W sytuacji, w której biegły sądowy stwierdzi, że zebrany materiał dowodowy jest niewystarczający, by wypełnić zobowiązanie Sądu w zakresie odpowiedzi na postawione biegłemu pytania, istnieją dwie przyjęte przez biegłych w praktyce metody postępowania:
1 Biegły zwraca akta postępowania Sądowi zaznaczając, że nie jest w stanie odpowiedzieć na postawioną tezę dowodową, wskazując jednocześnie jakie dokumenty są niezbędne, by móc wypełnić postawione mu zadanie. Braki w materiale dowodowym mogą być usuwalne i w takim przypadku Sąd może wystąpić do stron procesowych o wskazane dokumenty i w następnej kolejności ponownie przekazać biegłemu dokumentację celem wydania opinii.
2 Biegły występuje po niezbędne dokumenty samodzielnie, bezpośrednio do stron procesowych. Przy wykorzystaniu uzyskanych tą drogą materiałów kończy swoją pracę i gotową opinię przekazuje do Sądu. Jeżeli biegły uzyskał jakieś materiały bezpośrednio od stron to powinien załączyć je do opinii (finalnie opinia jest wydana w oparciu o część materiału który nie został bezpośrednio przedstawiony przez strony do oceny Sądu, zaś zasada ciężaru dowodowego wprost stanowi, że to ta strona a nie biegły, która wywodzi dla siebie korzystne skutki prawne oraz formułuje określone żądanie, powinna dochować starań by je udowodnić i przedstawić właściwe dowody).
Ważne!!! Komentatorzy prawa oraz praktycy w licznych opracowaniach kładą nacisk na wysokie wymagania i konieczność posiadania przez biegłych gruntownych wiadomości, popartych rzetelną wiedzą i wszechstronną praktyką, wyłączającą możliwość domyślania się lub puszczania wodzy fantazji przez biegłego – tego rodzaju działania biegłego mogą wpływać na wadliwość i nieprzydatność opinii w procesie rozstrzygania sporów cywilnych.
Ważne!!! Strony w postepowaniu cywilnym powinny mieć zapewnioną możliwość złożenia zarzutów do opinii, odniesienia się do uzyskanej opinii biegłego, wskazywać na jej wadliwość, niepełność, wewnętrznie sprzeczne twierdzenia zawarte w opinii, czy wadliwie wskazane fakty czy istotne przemilczenia biegłego i pominięcia elementów istotnych dla oceny danej sytuacji.
Ważne!!! Sąd może zasięgnąć opinii od jednego biegłego lub kilku biegłych, angażując ich w określonej kolejności lub jednocześnie. Nie funkcjonuje zasada, że biegli jeżeli zachodzi potrzeba zasięgnięcia opinii kilku specjalistów, składają tylko jedną wspólną opinię.
Kancelaria Adwokacka we Wrocławiu
Adwokat Wrocław
Karol Sobkowiak
tel. 515 585 052
ADWOKAT WROCŁAW – ADWOKAT LUBIN – ADWOKAT OLEŚNICA – ADWOKAT WOŁÓW – ADWOKAT TRZEBNICA – ADWOKAT OŁAWA – ADWOKAT KOŁO – ADWOKAT ŚRODA ŚLĄSKA – ADWOKAT KALISZ – ADWOKAT OSTRÓW WLKP – ADWOKAT KONIN – ADWOKAT JELENIA GÓRA – ADWOKAT MILICZ