NIEPOCZYTALNOŚĆ I POCZYTALNOŚĆ OGRANICZONA
W kodeksie karnym nie znajdziemy definicji niepoczytalności wyrażonej wprost, zostały natomiast opisane sytuacje, w których ona występuje.
Jest to podyktowane tym, że w obowiązującym systemie prawno-karnym przyjęto zasadę, zgodnie z którą człowiek dojrzały z reguły jest zdolny do rozpoznania znaczenia swoich czynów i do pokierowania swoim postępowaniem. Zatem można mu przypisać winę za czyn zabroniony i sprawiedliwie ukarać.
Niepoczytalność w polskim prawie karnym to określenie pewnych warunków, kryteriów psychicznych po stronie sprawcy powodujących, że sprawca czynu zabronionego, pomimo iż formalnie realizuje znamiona przestępstwa, to jednak nie popełnia przestępstwa, gdy w chwili popełnienia czynu nie może rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swym postępowaniem z powodu niedorozwoju umysłowego, choroby psychicznej lub innego zakłócenia czynności psychicznych.
Niepoczytalność jest więc stanem, w którym dochodzi do obiektywnego braku możliwości rozpoznania znaczenia czynu przez sprawcę, czy też pokierowania przez sprawcę jego postępowaniem. Co ważne taki stan musi istnieć w momencie popełnienia czynu.
PODSTAWA PRAWNA
Art. 31. Kodeksu karnego
§1. Nie popełnia przestępstwa, kto, z powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub innego zakłócenia czynności psychicznych, nie mógł w czasie czynu rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swoim postępowaniem.
§2. Jeżeli w czasie popełnienia przestępstwa zdolność rozpoznania znaczenia czynu lub kierowania postępowaniem była w znacznym stopniu ograniczona, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.
§3. Przepisów § 1 i 2 nie stosuje się, gdy sprawca wprawił się w stan nietrzeźwości lub odurzenia powodujący wyłączenie lub ograniczenie poczytalności, które przewidywał albo mógł przewidzieć.
NIEPOCZYTALNOŚĆ
Zgodnie z powołanym powyżej przepisem, niepoczytalność może być konsekwencją:
- choroby psychicznej,
- upośledzenia umysłowego lub
- innego rodzaju zakłócenia czynności psychicznych.
Za osobę niepoczytalną uznaje się sprawcę, który dopuścił się określonego czynu zabronionego, zagrożonego karą, ale jednocześnie podczas dokonywania tego czynu taka osoba nie mogła, nie była w stanie w sposób w pełni świadomy kierować swoim zachowaniem.
Omawiany stan psychiczny sprawcy, w odróżnieniu od niedojrzałości psychicznej nieletnich nie zależy od wieku człowieka.
WPŁYW OPINII BIEGŁYCH PSYCHIATRÓW DOTYCZĄCEJ POCZYTALNOŚCI OSKARŻONEGO
O ustaleniu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego czy innego rodzaju zakłócenia czynności psychicznych w czasie czynu decydują lekarze psychiatrzy i psycholog. Możliwość powołania biegłych psychiatrów istnieje wtedy, gdy według organu procesowego (na etapie postępowania przygotowawczego prokurator, na etapie postepowania sądowego Sąd) są uzasadnione wątpliwości co do poczytalności oskarżonego.
Zgodnie z art. 193 § 1 k.p.k. jeżeli stwierdzenie okoliczności mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy wymaga wiadomości specjalnych, zasięga się opinii biegłego albo biegłych. W celu wydania opinii można też zwrócić się do instytucji naukowej lub specjalistycznej. Wiadomościami specjalnym są tego rodzaju okoliczności, które wykraczają poza wiedzę organu procesowego. Uzależnienie odpowiedzialności karnej sprawcy czynu zabronionego od stopnia jego poczytalności jest zasadą obowiązującą we wszystkich współczesnych systemach prawa karnego.
Warto wspomnieć również o innej decyzji jaką sąd musi podjąć po skierowaniu oskarżonego na badanie psychiatryczne. W takim momencie tj. wydania postanowienia o powołaniu biegłych psychiatrów celem opiniowania oskarżonego, należałoby domniemywać, iż oskarżony może być osobą niepoczytalną, a więc niezdolną do samodzielnego realizowania prawa do obrony. W takiej sytuacji organ procesowy musi zapewnić oskarżonemu gwarancję realizacji jego praw w inny sposób, a mianowicie zgodnie z art. 79 § 1 pkt 3 k.p.k. oskarżonemu przydzielany jest wtedy obrońca, adwokat z urzędu.
POCZYTALNOŚĆ OGRANICZONA
Z poczytalnością ograniczoną mamy do czynienia w sytuacji kiedy w czasie popełnienia przestępstwa zdolność sprawcy do rozpoznania znaczenia podejmowanych przez niego działań lub kierowania postępowaniem jest ograniczona i to w stopniu znacznym. Sprawca zachowuje zatem zdolność rozpoznania znaczenia czynu i kierowania swoim postępowaniem, choć w ograniczonym zakresie.
SKUTKI USTALENIA NIEPOCZYTALNOŚCI ALBO POCZYTALNOŚCI OGRANICZONEJ
W przypadku niepoczytalności (pełnej) sprawca, o czym przepis mówi wprost - nie popełnia przestępstwa. Niemożność przypisania winy skutkuje wyłączeniem odpowiedzialności karnej. Jeżeli na etapie postępowania sądowego w wyniku opinii biegłych specjalistów oskarżony w chwili dokonania czynu był niepoczytalny, sąd umorzy postępowanie i orzeknie umieszczenie sprawcy w zakładzie psychiatrycznym.
Natomiast w przypadku poczytalności ograniczonej nie dochodzi do wyłączenia winy, a więc sprawca ponosi odpowiedzialność karną za przestępstwo którego się dopuścił, art. 31 kk. Przewiduje jednak możliwość nadzwyczajnego złagodzenia kary wobec takiego sprawcy, którego możliwość rozpoznania znaczenia czynu lub kierowania postępowaniem była w chwili czynu w znacznym stopniu ograniczona.
Ważne!!! Przepisów o wyłączeniu poczytalności i jej ograniczeniu nie stosuje się, jeżeli sprawca sam wprowadził się w stan odurzenia za pomocą np. środków narkotycznych czy alkoholu, wyłączając możliwość świadomego kierowania swoim postepowaniem.
Prawnik prawa karnego Wrocław
Jeżeli potrzebujesz pomocy lub wsparcia doświadczonego adwokata prawa karnego we Wrocławiu to zachęcamy Cię do kontaktu!
Kancelaria Adwokacka we Wrocławiu
Adwokat Wrocław
Karol Sobkowiak
tel. 515 585 052
ADWOKAT WROCŁAW – ADWOKAT LUBIN – ADWOKAT OLEŚNICA – ADWOKAT WOŁÓW – ADWOKAT TRZEBNICA – ADWOKAT OŁAWA – ADWOKAT KOŁO – ADWOKAT ŚRODA ŚLĄSKA – ADWOKAT KALISZ – ADWOKAT OSTRÓW WLKP – ADWOKAT KONIN – ADWOKAT JELENIA GÓRA – ADWOKAT MILICZ