Obrona konieczna jest tematem wywołującym liczne dyskusje i nierzadko kontrowersje, w zależności od konkretnie komentowanej sytuacji. Często w mediach pojawiają się doniesienia o tym, że osoba broniąca się przed napaścią została oskarżona o popełnienie przestępstwa, a ta z kolei powołuje się na fakt realizowania obrony koniecznej w prawem przewidzianych granicach.
Czym więc jest obrona konieczna i w jakich sytuacjach możemy mówić, że dane działanie nastąpiło w jej granicach?
W ślad za argumentacją Sądu Najwyższego wskazać należy że:
“instytucja obrony koniecznej ma na celu nie tylko ochronę dobra bezprawnie i bezpośrednio zaatakowanego, ale również kształtowanie zasady, że prawo nie powinno ustępować przed bezprawiem”
Głównym celem omawianej instytucji jest zatem ochrona zaatakowanych dóbr przed grożącym im ze strony napastnika naruszeniem, które musi być jednocześnie bezprawne i bezpośrednio zaatakowane.
- musi mieć miejsce zamach (atak) na dobro lub osobę chronione prawem,
Atak, zamach na dobro czy osobę musi być w dodatku realny. W orzeczeniach podkreśla się, że nie jest zamachem jedynie stan niebezpieczeństwa. Takie niebezpieczeństwo nie powoduje bowiem, że zamach już zaistniał.
- zamach musi mieć charakter bezpośredni,
- zamach musi być bezprawny.
OBRONA KONIECZNA – trochę prawniczej teorii
Obrona konieczna jest okolicznością wyłączającą bezprawność czynu. Obrona konieczna należy do kategorii, tzw. kontratypów. Według twórcy pojęcia kontratypu – Woltera: „Przez kontratypy rozumiemy te i tylko te okoliczności, które, mimo że czyn wykazuje ustawowe znamiona czynu zabronionego przez ustawę pod groźbą kary, jednak powodują, że nie jest społecznie szkodliwy, a tym samym bezprawny; są to więc okoliczności legalizujące czyn, generalnie uznany za bezprawny” (Wolter, Nauka, s. 163). Zoll przyjmuje jako podstawę dla wszystkich kontratypów wystąpienie kolizji dóbr, z czego wyprowadza dwa dalsze warunki zachowania kontratypowego: konieczność poświęcenia dobra mającego wartość społeczną oraz społeczną opłacalność poświęcenia określonego dobra (Zoll, Okoliczności, s. 104).” (Mozgawa M. (red.), Budyn-Kulik M., Kozłowska-Kalisz P., Kulik M. „Kodeks Karny. Komentarz Aktualizowany.”).
Posługując się przykładem - jeżeli doprowadzimy do śmierci drugiego człowieka, co do zasady jako sprawca tego czynu będziemy podlegać karze, w tym konkretnym przypadku za zbrodnię zabójstwa, gdyż tak stanowi art. 148 Kodeksu karnego. Przedmiotowy czyn jest stanowczo bezprawny oraz stanowi zbrodnię o wyjątkowo ciężkim charakterze. Jeżeli jednak okaże się, że przykładowy czyn został popełniony w warunkach obrony koniecznej i w jej granicach, to wówczas ten kto go popełnił nie zostanie uznany za sprawcę przestępstwa zabójstwa, a co za tym idzie – ukarany.
WARUNKI OBRONY KONIECZNEJ
Obrona konieczna występuje w przypadku aktywności obydwu stron przestępstwa. Zakłada ona akcję – bezprawny zamach na jakiekolwiek dobro chronione prawem, co jest istotą każdego przestępstwa, ale także interakcję – odpieranie tego zamachu.
Jak już wcześniej wspomniano odpowiedzialność karna na zasadzie winy osoby, która przeciwstawia się zamachowi powodując negatywne skutki dla drugiej strony owego starcia, następuje w wyniku ustalenia, bezprawności zamachu, konieczności jego odparcia, a przede wszystkim bezpośredniości zamachu.
BEZPOŚREDNI, BEZPRAWNY ZAMACH – jak to rozumieć?
Zamach jest zachowaniem sprawcy godzącym w jakiekolwiek dobro chronione prawem, jak na przykład życie, czy zdrowie ludzkie. Zgodnie z ugruntowanym stanowiskiem orzecznictwa i doktryny, bezpośredni zamach ma miejsce wtedy, gdy z zachowania napastnika jednoznacznie wynika, że przystępuje on do ataku na określone, zindywidualizowane dobro prawne, taki atak już przeprowadza lub istnieje wysoki stopień prawdopodobieństwa natychmiastowego ataku na to dobro.
Zamach jest bezprawny, gdy zachowanie sprawcy stoi w sprzeczności z jakąkolwiek powszechnie obowiązującą normą.
Zamach musi być także rzeczywisty, czyli realny (nie można powoływać się skutecznie na instytucję obrony koniecznej w sytuacji kiedy tylko nam się wydawało, że ktoś nas chciał zaatakować).
WSPÓŁMIERNOŚĆ I KONIECZNOŚĆ OBRONY
Z istoty obrony koniecznej wynika, że musi ona być - konieczna, a więc podjęta w taki sposób, jaki jest w konkretnej sytuacji niezbędny do odparcia ataku. Oczywista dysproporcja pomiędzy stopniem niebezpieczeństwa zamachu a intensywnością obrony stanowi przekroczenie jej granic.
Natomiast można oceniać, że podjęta obrona jest niewspółmierna wtedy, gdy sprawca narusza dobro napastnika w większym stopniu, niż było to konieczne, albo dobro, którego naruszyć nie było konieczności. Przy analizie współmierności działań obronnych i realnego stopnia niebezpieczeństwa, decyduje cały szereg czynników, w tym dobro zaatakowane, siła i środki zamachu oraz sposób ich użycia, właściwości napastnika, czas i miejsce zamachu, wreszcie dynamicznie rozwijający się przebieg, który może potęgować lub zmniejszyć to niebezpieczeństwo. Tylko łącznie, we wzajemnym powiązaniu, rozpatrywanie całokształtu tych okoliczności może być podstawą wniosku o stopniu społecznego niebezpieczeństwa zamachu.
Prawnik Wrocław
Szukasz kacelarii prawnej we Wrocławiu? Liczysz na pełen profesjonalizm i indywidualne podejście? W takim razie świetnie trafiłeś!
Kancelaria Adwokacka we Wrocławiu
Adwokat Karol Sobkowiak
tel. 515 585 052
ADWOKAT WROCŁAW – ADWOKAT LUBIN – ADWOKAT OLEŚNICA – ADWOKAT WOŁÓW – ADWOKAT TRZEBNICA – ADWOKAT OŁAWA – ADWOKAT KOŁO – ADWOKAT ŚRODA ŚLĄSKA – ADWOKAT KALISZ – ADWOKAT OSTRÓW WLKP – ADWOKAT KONIN – ADWOKAT JELENIA GÓRA – ADWOKAT MILICZ